مسکوکات بخشی از آثار فرهنگی و تاریخی داده‌های مختلف از قبیل باستان‌شناسی، اجتماعی و فرهنگی را در خود جای‌داده‌اند. در سال 1395 در طی حفر چاه در باغی به مجاورت یک دامداری در بسطام استان سمنان، تعدادی سکه‌ی فلزی کشف شد. باتوجه به اهمیتی که شهر کهن بسطام در طی ادوار مختلف تاریخی داشته است، مطالعه و بررسی آثاری که از این منطقه به‌دست‌آمده نیز از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود. در این پژوهش سعی برآن است تا سکه-های مورد مطالعه، با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی و دستگاهی از نقطه‌نظر فن و آسیب‌شناسی مورد مطالعه قرار بگیرند؛ همچنین در صورت تشخیص وجود خط، نقوش و تاریخ بر روی این سکه‌ها بتوان به تعیین دوره‌ی تاریخی آن‌ها پرداخت. بدین منظور در کنار مطالعات ماکروسکوپی و میکروسکوپی این سکه‌ها، از روش‌های آنالیز دستگاهی نظیرSEM-EDS، XRF و XRD و روش‌های متالوگرافی و رادیوگرافی استفاده شده‌است. براساس مطالعات تاریخی و تطبیقی انجام‌گرفته، این سکه‌ها مربوط به دوران اسلامی بوده و براساس نوع خط و نتایج حاصل از آنالیزهای EDS وXRF که فلز مصرفی در ساخت این آثار را عمدتاً مس تشخیص داده است. میزان مس در این سکه‌ها در گستره‌ای از 94/%77 تا 15/83 % قرار دارد. بعد از مس، عنصر دیگر شناسایی‌شده در ماتریس فلزی این آثار روی است که البته میزان آن اندک بوده و در گستره ای‌از 0% تا 70/1% گزارش شده است. در ماتریس فلزی این آثار به غیر از مس و روی که البته میزان آن نیز خیلی کم بوده، عنصر دیگری شناسایی نشده‌است. می‌توان بیان کرد این سکه‌ها در دسته‌ی فلوس دوره‌ی صفوی قرار می‌گیرند. براساس بررسی‌های ریزساختاری، تکنیک ساخت این آثار چکش‌کاری و تابکاری تشخیص داده شده‌است. براساس تصاویر رادیوگرافی، وجود خطوط و نقوش در سکه‌ها مشخص است. براساس این مطالعات در دو سکه‌ی هاله‌ای از واژه‌ی حسین و محمد را می‌توان تشخیص داد. این در حالی است که در سایرسکه‌‌ها به علت ساییدگی طرح و نقوش به طور واضح قابل تشخیص نیست. آسیب‌های ریزساختاری شامل ترک، ریزترک و شکستگی و کمبود در این سکه‌ها را همچنین می‌توان در تصاویر رادیوگرافی مشاهده کرد. مطالعات میکروسکوپی و آنالیز فازی XRD، محصولات خوردگی و پاتین تشکیل شده بر روی این آثار را، از نوع اکسیدی یا زمینی
تشخیص و تشکیل شده در حضور اکسیژن نشان می‌دهد.
* بخشنده‌فر، حمیدرضا - استادیار، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
یداللهی هفشجانی، عاطفه - کارشناسی ارشد، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران